Các nhà đầu tư tư nhân không bao giờ khoanh tay nhìn tiền túi của mình bị phơi mưa, phơi nắng và thất thoát
Trái lại, trong lĩnh vực công nghệ thông báo, do công nghệ đổi thay rất nhanh theo từng năm, dẫn đến phải chỉnh sửa hiệp đồng nhiều lần nên rất khó đạt được sự đồng thuận giữa khu vực công và tư. Ông Lương Văn Lý, nguyên Phó Giám đốc Sở Kế hoạch và Đầu tư TPHCM, cho rằng tại Việt Nam, quốc gia cũng chỉ nên tham dự vào các dự án PPP ở khâu chuẩn bị dự án mà không tham gia vào quá trình hoạt động kinh doanh của công trình như mô hình của một số nước khác.
Không như chúng ta vẫn thường nghĩ, điều đầu tiên mà nhà đầu tư mong muốn chưa phải là những ích lợi cụ thể, trước mắt, mà là cơ chế thật sự rõ ràng, càng chi tiết càng tốt. Những kinh nghiệm rút ra từ thực hiện dự án này sẽ được nghiên cứu kỹ trong quá trình dự thảo Nghị định quy định về hình thức đầu tư công - tư phối hợp.
Cần tránh việc quảng cáo, thông báo rầm rộ về những dự án lớn được mời gọi đầu tư theo hình thức PPP, trong khi dự án chưa tiến triển thật sự, nhất là chưa đạt được sự đồng thuận giữa các bên. Đáng lưu ý là trong dự thảo tới đây chúng tôi đề xuất phần vốn ngân sách (VGF) có thể lên tới 49%, thay vì 30% như trước.
Thế còn trường hợp dự án do nhà đầu tư tự đề xuất dự án thì có đem ra đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư không? Tất cả những việc như vậy đều phải được quy định một cách cụ thể trong văn bản có hiệu lực pháp lý cao thì mới thuyết phục được nhà đầu tư.
Chả hạn như khi đầu tư một con đường, thu phí bằng tiền đồng Việt Nam, sau này quốc gia có cam kết bán ngoại tệ để nhà đầu tư có thể chuyển về nước hay không? Đất của dự án, nhà đầu tư có được dùng để thế chấp vay vốn từ ngân hàng và tổ chức đầu tư tài chính hay không; cơ chế tham dự của nhà nước như thế nào?. Một việc khác là nếu muốn mời nhà đầu tư tham gia vào các dự án PPP thì phải đấu thầu cạnh tranh, minh bạch, nhưng muốn đấu thầu cạnh tranh sáng tỏ thì phải lập dự án một cách bài bản, tức là phải có tiền để thuê công ty tư vấn có kinh nghiệm và năng lực đích thực.
Nếu mọi việc suôn sẻ, sau khi thực hành đầy đủ quy trình lập pháp thì trong quý 1-2014 nghị định sẽ được ban hành. Họ do dự khi Quyết định 71 là quy chế thử nghiệm, tính pháp lý và hiệu lực không cao. Trong khi đó, các chuyên gia quốc tế nhận định, Việt Nam nên chọn những dự án nhỏ và đơn giản để thực hành thể nghiệm PPP trước; khi làm thành công ở dự án nhỏ, củng cố niềm tin cho các nhà đầu tư thì việc thực hiện ở các dự án lớn sẽ dễ dàng hơn.
Vì nhà đầu tư quyết định đầu tư, nhưng vốn chủ sở hữu thường chỉ chiếm 15% - 20% giá trị đầu tư, còn lại phải đi vay. Theo kế hoạch, trong tháng 12 tới, Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ trình Chính phủ dự thảo nghị định. Đáp nhiều băn khoăn của nhà đầu tư Có rất nhiều câu hỏi chúng tôi nhận được từ nhà đầu tư và cả những người đứng đằng sau họ - các tổ chức tài chính, ngân hàng.
BẢO ANH (tổng hợp). Nhiều nhà đầu tư cho rằng, quy định hiện hành còn quá chung chung, không đưa ra được lời giải cho nhiều vấn đề có thể phát sinh trong thực tiễn. Loay hoay mãi khi vận hành theo Quyết định 71 như thế, thành thử mới phải sinh ra loại quỹ DPF (Development Project Fund - Quỹ Phát triển dự án), ban sơ từ nguồn vốn do nhà băng Phát triển châu Á tài trợ, sau có thêm một số định chế tài chính khác.
Đơn cử, dự án do nhà nước chuẩn bị dự án rồi đem ra đấu thầu chọn lọc nhà đầu tư. Ở khâu chuẩn bị, 20 dự án đã có cũng đang ì ạch. Tôi tin rằng một khi đi vào cuộc sống, nghị định sẽ đáp ứng được mong muốn của nhà đầu tư.
Ngoại giả, do Việt Nam có Nghị định 108 về đầu tư theo hình thức BOT (xây dựng - kinh doanh - chuyển giao), BTO (xây dựng - chuyển giao - kinh dinh), BT (xây dựng - chuyển giao) nên các nhà đầu tư nước ngoài nhiều lúc không mường tượng được sự khác nhau giữa các hình thức BOT, BTO, BT với khái niệm PPP; khi nào ứng dụng Quyết định 71 và khi nào thì áp dụng Nghị định 108, giống nhau và khác nhau giữa 2 văn bản này là gì? cho nên, Chính phủ đã giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư soạn thảo một nghị định về hình thức đầu tư PPP theo hướng “nhất thể hóa” 2 văn bản pháp lý nêu trên, nhằm tạo ra cách hiểu, cách thực hành thống nhất, xúc tiến các dự án PPP.
Chuyên gia này ủng hộ việc xây dựng khung pháp lý rõ ràng, minh bạch từ đấu thầu, tính sổ, xử lý nghĩa vụ khi xảy ra vi phạm giao kèo; đồng nghĩa với việc phải có một nghị định riêng về đầu tư PPP. Đối tác nước ngoài đề nghị quốc gia đứng ra bảo lãnh vay 50% trong 70% vốn tư nhân phải góp.
Sau khi chọn được nhà đầu tư trúng thầu thì nhà đầu tư có bổn phận hoàn lại tiền để dùng cho dự án khác. Do đầu tư theo PPP là mô hình dài hạn (phần lớn kéo dài 20 - 30 năm), thành thử nó hợp nhất với lĩnh vực cơ sở hạ tầng, môi trường và một số lĩnh vực có sự ổn định lâu dài.
Dự án tuyến đường sắt thành thị số 4 tại TPHCM có tổng vốn đầu tư 2 tỷ USD, nhà đầu tư cho rằng việc họ phải bỏ ra 70% vốn cho dự án là quá lớn, trong khi lại không được quyết định việc bán vé tàu. Hao hao, Tổng Công ty Cấp nước Sài Gòn (Sawaco) cũng cho biết, các dự án chống thất thoát nước theo hình thức PPP của doanh nghiệp rất khó thực hiện, vì đầu ra là giá nước, mà giá nước thì doanh nghiệp không được quyền quyết định.
Cái khó ở đây là các công ty tham mưu Việt Nam không giỏi về lập phương án tài chính cho các dự án PPP, nghĩa là xây dựng kịch bản làm thế nào để thu được tiền về, bằng cách nào, trong bao năm.
Sẽ không có chuyện nhà đầu tư phải tính toán thiệt hơn xem “nên làm theo Quyết định 71 hay Nghị định 108”. Quan trọng hơn, một khi tổ quốc càng có nhiều dự án PPP thì sẽ càng ít đi những công trình đầu tư dang dở, phung phá, hiệu quả dùng kém. Chẳng hạn, trong trường hợp xấu, nhà đầu tư bị vỡ nợ, hoặc không còn năng lực thực hiện tiếp dự án đang dang dở thì họ có quyền được “kéo” nhà đầu tư khác vào hay không, xử lý hậu quả như thế nào.
Nhưng Hiện nay ở Việt Nam bình thường công ty tư vấn phải ứng ra làm trước, khi dự án được duyệt, có tiền thì trả lại sau. Vừa qua chúng tôi đã mạnh bạo làm một việc khá đặc biệt, chưa có tiền lệ, đó là tổ chức một cuộc hội thảo tại Singapore để trực tiếp lắng tai ý kiến của các nhà đầu tư, các tổ chức ngân hàng và tài chính xem họ thực thụ cần gì.
Cục Quản lý đấu thầu (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho biết đang thực hiện một dự án khai triển đấu thầu điện tử bằng phương thức PPP. Vì đây là hình thức rất mới. Về phần mình, các tổ chức tài chính nhà băng cũng có mối quan hoài riêng của họ. Đối với họ, điều quan yếu là mọi quy định phải rõ ràng, cụ thể, chi tiết, dễ hiểu, đầy đủ và có tính pháp lý cao; có cơ chế phân chia rủi ro và xử lý rủi ro mạch lạc.
Ảnh: CAO THĂNG “Nhất thể hóa” Quyết định 71 và Nghị định 108 Trong quá trình thực hành nhiệm vụ “khơi nguồn lực tư nhân”, nhiều nhược điểm của Quyết định 71 đã bộc lộ rõ.
Các dự án cần lập dự án khả thi thì dùng quỹ này. Ngoại giả, một số vấn đề khác cũng được nhà đầu tư đặt câu hỏi. Hiện thời tại TPHCM chưa có dự án hạ tầng được đầu tư theo hình thức PPP. Họ chẳng thể để mình bị “sa lầy” khi nhà đầu tư vì lý do nào đó chẳng thể tiếp tục triển khai dự án.
(Trong ảnh: Xa lộ Hà Nội được đầu tư theo hình thức BT). * Đến nay chưa có dự án PPP được vận hành thật sự để tìm điểm gỡ. Cơ chế san sẻ ích lợi cho nhà đầu tư cũng vướng. Đồng thời, nên quy định rõ dự án trong danh mục của quốc gia thì nhà nước làm nghiên cứu khả thi; dự án do nhà đầu tư đề xuất thì nhà đầu tư làm nghiên cứu khả thi.
